（转帖）王崇芳之---“越俎代庖”

anniespera

中国杰出外交官章含之*在一篇回忆文章中曾忆及一段往事。 1974年周恩来总理接待当时的斯里兰卡女总理班达拉奈克夫人。她当时对周总理说：“总理阁下，我现在面临很多问题，我到中国来是希望你能帮我解决这些问题。”周总理谦虚地回答说：“我非常愿意跟你探讨这些问题，但我不能给你决定任何事情，国为我们不能越俎代庖。当时的现场翻译章含之不知道怎样翻译“越俎代庖”，愣在那里。总理回头看了一眼章含之，感叹地对班夫人说：“你看，我们这个翻译，她的父亲是中国的大学问家，可是这么简单的一个成语也翻不出来。”然后总理就告诉她“越俎代庖”的意思就是跑到人家厨房里替人们做饭去。 这件事告诉我们，一个翻译人员除了必须熟练掌握中外两种语言之外，还要有较高的中外文化素养。口译要求翻译人员具有即时的迅速反应能力，能在瞬间把具有各种内涵的语句，包括具有深厚文化内涵的的语句，准确地翻译出来。这当然不是一般翻译人员所能胜任的。相比之下，笔译人员遇到类似的尴尬场面的机会就少得多了。有了问题，他可以从容地查阅词典和有关工具书，直到问题解决为止。但不管怎么说，所查阅的词典和工具书必须可靠，必须收词相对全面。如果查到的释义或译语不准确或要查的词查不到，也会同样使翻译人员陷于尴尬之中。 “越俎代庖”这一成语出自《庄子·逍遥游》，原文是： “庖人虽不治庖，尸祝不越樽俎而代之矣。” 句中的“越”是“跨过”的意思；“俎”是“古代祭祀时摆祭品的礼器”；“越俎”的意思是“主祭的人跨过礼器”；“庖”就是“厨师”。整个句子用现代汉语表达出来，意思是： “即使厨子不做饭，祭祀神主的人也不能放下祭器去代替厨子做饭。” 我将这段译成世界语如下： “Eĉ se la kuiristo malzorgus siajn devojn, la pastro, kiu plenumas oferan ceremonion, ne forlasus la oferaĵvazojn kaj farus la kuiradon anstataŭ li.” 这一成语用来比喻“超越自己的职务范围去处理别人所管的事”，即“transpasi siajn funkciojn kaj enmiksiĝi en alies aferojn”。 如果一部汉世双语词典只提供成语的比喻义，而不译出它的形象义，会使词典的价值大打折扣。读者读到这样的译语会感到文化内涵的的缺失。《汉语世界语大词典》的编者在处理带有文化内涵的成语时，总是先译出这类成语的字面义，然后再译出它的比喻义。“越俎代庖”这个成语就是按这一原则处理的：

【越俎代庖】[yuè zǔ dài páo]se la kuiristo ne faras kuiradon, la pastro, kiu sin ŝarĝas pri ofera ceremonio, ne devas forlasi la oferaĵvazojn kaj fari la kuiradon anstataŭ li — transpasi siajn funkciojn kaj enmiksiĝi en alies aferojn; preni alies laboron en siajn manojn; enmiksi sin en tion, kio vin ne koncernas *

anniespera

章含之，章士钊之女，1935年生于上海。1960年毕业于北京外国语学院英语系研究生班。1971年调入外交部。章含之与丈夫乔冠华（前外交部长）一起，曾活跃在联合国的外交舞台上，参与中美建交会谈、尼克松访华、上海公报谈判等一系列重大活动，是上世纪70年代我国杰出的外交官之一。 附：《庄子·逍遥游》中的有关段落及世界语译文： 尧让天下于许由，曰：“日月出矣，而爝火不息，其于光也，不亦难乎！时雨降矣，而犹浸灌，其于泽也，不亦劳乎！夫子立而天下治，而我犹尸之，吾自视缺然。请致天下。”许由曰：“子治天下，天下既已治也，而我犹代子，吾将为名乎？名者，实之宾也，吾将为宾乎？鹪鹩巢于深林，不过一枝；偃鼠饮河，不过满腹。归休乎君，予无所用天下为！庖人虽不治庖，尸祝不越樽俎而代之矣。” 今译：尧打算把天下让给许由，说：“太阳和月亮都已升起来了，可是小小的炬火还在燃烧不熄；它要跟太阳和月亮的光亮相比,不是很难吗？季雨及时降落了，可是还在不停地浇水灌地；如此费力的人工灌溉对于整个大地的润泽,不显得徒劳吗？先生如能居于国君之位天下一定会获得大治，可是我还空居其位；我自己越看越觉得能力不够，请允许我把天下交给你。”许由回答说：“你治理天下，天下已经获得了大治，而我却还要去替代你，我将为了名声吗？‘名’是‘实’所派生出来的次要东西，我将去追求这次要的东西吗？鹪鹩在森林中筑巢,不过占用一棵树枝；鼹鼠到大河边饮水，不过喝满肚子。你还是打消念头回去吧，天下对于我来说没有什么用处啊！厨师即使不下厨，祭祀主持人也不会越俎代庖的！”



世界语译文：Kiam la reĝo Yao deziris rezigni la tronon al Xu You, dirante: “Kiam la suno aŭ la luno brilas kaj tamen oni lasus la torĉojn neestingitaj, ĉu ne estus malfacile vidi ĝin lumanta. Kiam falas ĝustatempa pluvo kaj tamen oni ankoraŭ daŭrigus la irigaciadon de la kampoj, ĉu tio ne estus malŝparo de laboro? Se vi eksidos sur la trono, certe la tuta imperio estos en bona ordo, kaj tamen mi nun ankoraŭ vane okupas la lokon! Mi konsideras min mem netaŭga por tio; do permesu al mi transdoni al vi la regadon de la imperio.”

Xu You respondis: “de kiam vi eksidis sur la trono, la tuta imperio jam ĉiam estas en bona ordo. Se mi prenus vian lokon, ĉu mi ne farus tion por la nomo? La nomo estas nur la ombro de realaĵo, ĉu vi volas, ke mi estu la ombro? La troglodito, kiu konstruas neston en la profunda arbaro, okupas nur unu branĉon. La talpo, kiu trinkas el la rivero, prenas nur stomakon da akvo. Reiru, mia sinjoro, kaj forgesu tion. Mi havas nenian bezonon pri la imperio. Eĉ se la kuiristo malzorgus siajn devojn, la pastro, kiu plenumas oferan ceremonion, ne forlasus la oferaĵvazojn kaj farus la kuiradon anstataŭ li.”

转自http://www.elerno.cn/bbs/dispbbs.asp?boardID=9&ID=2786&page=5